هنر دوخت روی پارچه، یکی از جذاب‌ترین و چشمگیرترین روش‌ها برای زیباتر شدن لباس‌ها و اکسسوری‌های تزیینی در خانه است. گلدوزی، سنگ دوزی، جواهردوزی، سوزن دوزی و… از انواع هنرهای دوخت‌های تزیینی روی پارچه هستند که به زیبایی لباس‌ها، رومیزی، روتختی و… کمک می‌کنند. در این مطلب از مجله‌ی دیجی استایل می‌خواهیم که به سراغ تنبور دوزی برویم و درباره‌ی این تکنیک دوخت‌ودوز بیشتر از قبل بدانیم.

تنبور دوزی چیست؟

عبارت تنبور دوزی از کلمه‌ی «تنبور» یا همان «طبل» گرفته شده است. این نام از ترفند کشیدن و محکم کردن پارچه، داخل قابی دایره‌ای الهام گرفته شده است. در واقع پارچه‌ای که قرار است روی آن دوخت‌ودوز انجام شود، ظاهری شبیه به طبل پیدا می‌کند و محکم و کشیده داخل قاب دایره‌ای قرار می‌گیرد.

نکته‌ی جالبی که باید بدانید این است که هنری اختصاصی به نام تنبور دوزی وجود ندارد و این عبارت به دوخت‌ودوز با یک سوزن خاص به نام تنبور اشاره می‌کند. تنبور سوزنی منحصربه‌فرد و جدیدتر از سوزن‌های ساده‌ی گلدوزی است که با کمک آن می‌توانید روی صفحات قاب گرفته‌ی پارچه، گلدوزی، جواهردوزی، منجوق‌دوزی و… انجام دهید. مزیت سوزن تنبور دوزی در مقایسه با سوزن ساده‌ی گلدوزی در این است که تنها پس از چند ساعت تمرین، پیشرفت سریع‌تری در دوخت نسبت به یک سوزن ساده‌ی گلدوزی در همین مدت زمان خواهید داشت.

کاربرد سوزن تنبور دوزی چیست؟

سوزن تنبور دوزی یک سوزن مخصوص بافندگی با نوک تیز است. این سوزن همچون سوزن قلاب‌بافی یک شیار برای قرار گرفتن نخ دارد. با این تفاوت که یک نوک تیز به آن اضافه شده است و یک پیچ قفل بالای سوزن تعبیه شده است. دسته‌های این سوزن مخصوص معمولاً چوب و گاهی فلزی است. این سوزن برای هنرهای گلدوزی، سنگ‌دوزی، پولک‌دوزی، ملیله‌دوزی، منجوق‌دوزی و جواهردوزی استفاده می‌شود و سرعت کار را بالا می‌برد.

تنبور یا به عبارتی تمبور دوزی بیشتر برای دوخت سنگ، مروارید، پولک و مهره‌های تزیینی روی پارچه استفاده می‌شود و معمولاً از این سوزن برای دوخت‌های تزیینی در لباس‌های مجلسی و عروس و همچنین اکسسوری‌های دکوراسیون منزل مثل رومیزی، روتختی و… استفاده می‌شود. در حاشیه‌ی دامن، قسمت بالاتنه‌ی پیراهن، آستین، یقه و… قسمت‌هایی از لباس‌های مجلسی هستند که برای تزیین آن‌ها از ترفندهای تنبور دوزی برای دوخت انواع مهره‌ها و سنگ‌های تزیینی استفاده می‌شود.

نخ و پارچه‌ی مخصوص تنبور دوزی چیست؟

نخ‌های مناسب تنبور دوزی، نخ ابریشم، نخ‌های تابیده‌شده و نخ فلزی است. پارچه‌ی اجرای طرح تنبور دوزی، بسته به نوع هدفی که دارید، می‌تواند تورهای ساده، گیپور و انواع دیگر پارچه‌ها باشد. مبتدیان قبل از دوخت روی پارچه‌ی اصلی، بهتر است که روی یک پارچه‌ی دیگر تمرین و انواع کوک و تکنیک‌های تزیین پارچه را روی آن امتحان کنند. پارچه‌ی شیشه‌ای ارگانزا برای این کار مناسب است، اما می‌توانید از پارچه‌ی تور ساده نیز استفاده کنید. اگر با سوزن تنبور دوزی روی این پارچه‌های تمرینی، نتیجه‌ی خوبی مشاهده کردید، می‌توانید روی پارچه‌ی اصلی نیز طرحتان را بدوزید. پارچه‌ی کار بهتر است نازک باشد.

در ابتدا می‌توانید با دوخت زنجیره‌ی ساده در اندازه‌های مختلف شروع کنید. بعد از آن می‌توانید دوخت‌های دایره‌ای و دیگر دوخت‌های گلدوزی را تمرین کنید. در نهایت می‌توانید مهره‌ها و سنگ‌های تزیینی را به روند تنبور دوزی اضافه کنید. برای کار با سوزن مخصوص تنبور دوزی نیز می‌توانید همچون روش‌های سابق گلدوزی، از حلقه‌ی کارگاه برای محکم نگه داشتن پارچه استفاده کنید تا دیگر نیازی به درگیر کردن دو دست نباشد.

نحوه‌ی کار با سوزن تنبور دوزی

در ابتدا نخ را روی انگشت اشاره، با کمک انگشتان شصت و وسط، ثابت نگه دارید و به آن کشش دهید. دستی که نخ را گرفته است باید زیر قاب پارچه‌ی تنبور دوزی قرار گیرد. سوزن را از پارچه عبور دهید و نخ را بالا بکشید. قبل از شروع اولین کوک، جای نخ را روی پارچه محکم کنید و می‌توانید از یک سوزن ته‌گرد برای این کار کمک بگیرید. سوزن ته‌گرد را در کنار نخ قرار دهید و نخ را سه بار دور آن بپیچید تا محکم شود.

حالا می‌توانید اولین کوک را بزنید. یک توصیه به شما که تازه این هنر را شروع کرده‌اید، می‌تواند این باشد که هرچه اندازه‌ی هر نوع کوک کوچک‌تر باشد، حاصل کارتان زیباتر خواهد بود. سوزن را وارد پارچه کنید و  از همین اولین دوخت خوب است بدانید که باید سوزن به صورت عمودی نسبت به پارچه قرار گیرد تا نخ در حین دوخت کشیده نشود.

بعد از آنکه سوزن را به سمت دیگر پارچه هدایت کردید، نخ را دور سوزن بپیچید. سپس سوزن را در جهت عقربه‌های ساعت، به اندازه ۱۸۰ درجه بچرخانید، در واقع اگر در جهت چپ بچرخانید، پیچ نخ از دور سوزن باز خواهد شد. برای محکم شدن وضیعت نخ، کمی آن را با دست بکشید. در نهایت سوزن را به سمت بالا بکشید و اولین کوک را در سطح پارچه ایجاد کنید. اکنون برای ایجاد کوک دوم می‌توانید کمی کشش نخ را شل کنید. باقی کوک‌ها در ادامه‌ی کوک اول دوخته می‌شود.

طرح خام تنبور دوزی

بعد از تمرین انواع دوخت و یادگرفتن تکنیک‌های مورد نیاز، می‌توانید کارتان را روی پارچه‌ی اصلی شروع کنید. فقط فراموش نکنید که برای خلق یک اثر جذاب با ترفند تنبور دوزی، بعد از تهیه‌ی پارچه و نخ، نیاز به یک طرح خام دارید. این طرح می‌تواند یک ایده‌ی ذهنی از خودتان باشد که در این صورت لازم است قبل از شروع کار، برای تمیزی بیشتر، آن را رسم کنید و تنها به تصورتان اکتفا نکنید. همچنین می‌توانید از فضای اینترنت و با کمک جستجو در شبکه‌های اجتماعی، طرح‌های جذابی پیدا و یک کپی از آن تهیه کنید.

در آخر؛ هنر همیشه محبوب دوخت

هنر گلدوزی و منجوق‌دوزی از قرن ۱۶ یا به استناد دیگر از قرن ۱۸ در چین، انگلستان، ایران و فرانسه، رونق گرفته است. این هنر ریشه‌ی آسیایی دارد، اما به اروپا نیز رسیده است. دوخت و استفاده از منجوق و مهره‌های تزیینی روی پارچه‌ای که همچون طبل داخل یک حلقه سفت می‌شود، به یک سرگرمی محبوب برای زنان تبدیل شد.

سوزن تنبور سرعت خلق آثار هنری را بیشتر کرد و نسبت به روش‌های سنتی گلدوزی و جواهر دوزی، باعث پیشرفت سریع‌تر یک طرح ‌شد. هرچند با روی کار آمدن انواع ماشین‌های دوخت‌ودوز در قرن ۱۹ محبوبیت نسخه‌ی دستی آن کمتر شده، اما امروزه مزون‌های لباس، همچنان مایل به استفاده از ترفند تنبور دوزی برای خلق بهترین و زیباترین طرح‌های گلدوزی، جواهر دوزی، سنگ دوزی و… برای تزیین لباس‌ها در مجموعه‌ی خود هستند.

منابع: muellerundsohn, londonembroideryschool