هرآنچه باید از انواع پارچه‌ی ژاکارد و کاربرد‌های آن بدانید
اگر به خرید پارچه علاقه داشته باشید، احتمالاً بدون آنکه متوجه شده باشید، پارچه‌ی ژاکارد را دیده‌اید. ژاکارد یکی از زیباترین انواع پارچه است که طرح‌ها و رنگ‌‌آمیزی‌های به کار رفته در آن برخلاف بیشتر پارچه‌ها روی سطح آن چاپ نشده، بلکه در تار و پود آن بافته شده است. اصطلاح ژاکارد به نوع آماده‌سازی و بافت الگوی پارچه اشاره دارد و در مورد سبک خاصی صحبت نمی‌کند. اگرچه امروزه این پارچه‌های پیچیده بسیار عادی به نظر می‌رسند، اما در گذشته هرگز بافت و تهیه‌ی این نوع پارچه به سادگی امروز نبوده است و تاریخچه‌ی جالبی دارد. در این مطلب از مجله‌ی دیجی استایل می‌خواهیم نگاهی به تاریخ پارچه‌ی ژاکارد داشته باشیم و از ویژگی‌ها و کاربرد آن بیشتر بدانیم. با ما همراه باشید.
آشنایی با تاریچه‌ی جذاب پارچه‌ی ژاکارد
صدها سال پیش تهیه‌ی پارچه‌هایی با طرح‌های پیچیده و بافته‌شده بسیار سخت بود. به همین دلیل فقط ثروتمندان جامعه قادر بودند از چنین پارچه‌ی ارزنده‌ای استفاده کنند. معمولاً این پارچه‌ها گزینه‌ای برای دوخت لباس و پرده‌های پر نقش‌ونگار بودند و نماد موقعیت اجتماعی و قدرت مالی محسوب می‌شدند.
در گذشته این پارچه‌ها فقط با دست بافته می‌شدند و فرآیند تولید آنها بسیار سخت و خسته‌کننده بود. بنابراین کارگرانی که وظیفه‌ی بافت این پارچه‌ها را برعهده داشتند، اغلب تحت فشار انجام کارهایی کمرشکن و طاقت‌فرسا بودند. یکی از این کارگران فردی به نام «جوزف ماری ژاکارد» بود.
ساحت دستگاه بافندگی ژاکارد
جوزف ماری ژاکارد قصد داشت که دستگاهی کارآمدتر اختراع کند تا نیروی انسانی کمتری درگیر تولید این پارچه شود و بتواند طرح‌های هنری و زیباتری را در این نوع پارچه اعمال کند. نتیجه‌ی این تدبیر، ساخت دستگاه بافندگی ژاکارد بود که به آن ماشین ژاکارد یا سیستم ژاکارد نیز می‌گویند. دستگاه بافندگی ژاکارد یکی از مهم‌ترین پیشرفت‌های بافت در طول تاریخ است. شاید چندان این موضوع برای همه روشن نباشد، اما می‌توان ادعا کرد که پیشرفت‌های تکنولوژی سیستم بافندگی ژاکارد، در واقع پیش‌زمینه‌ای برای توسعه‌ی اولین سخت‌افزارهای کامپیوتری بوده است.
مکانیزم این دستگاه بر اساس کدخوانی از روی «کارت پانچ» بود که نوازنده‌های پیانو در آن زمان از این کارت‌ها برای نواختن نت‌ها استفاده می‌کردند. بنابراین ساز و کار این دستگاه، بهبودیافته‌ی همان کاغذهای پانچ پیانو بود که به صورت صفحات چوبی با ردیف‌هایی از نقاط پانچ شده یا نشده درآمدند تا دستگاه بافندگی بتواند الگویی از قبل طراحی شده را با این روش کدخوانی در میان تار و پود پارچه ببافد. بنابراین داده‌ها با وجود یا عدم وجود این سوراخ‌ها برای دستگاه تعریف می‌شدند و در واقع نسخه‌های اولیه‌ی همان صفر و یک علم دیجیتال امروز محسوب می‌شدند. کم‌کم روش کدخوانی از روی کارت پانج دستگاه‌های بافندگی، شکل بهبودیافته و تازه‌تری پیدا کرد و از آن در فناوری کامپیوترهای اولیه استفاده شد.
ویژگی‌های پارچه‌ی ژاکارد
هنگام خرید پارچه‌ی ژاکارد، اگر با دقت به بافت آن نگاه کنید، متوجه خواهید شد که طرح‌های پارچه، بخشی از بافت پارچه است و با وجود فرسودگی‌های روزمره، تغییری نمی‌کنند. اما طرح‌هایی که روی دیگر انواع پارچه مهر یا چاپ می‌شوند، به دلیل سایش و کشش طولانی‌مدت، در معرض کم‌رنگ شدن، کشیدگی طرح یا از بین رفتن کامل آن هستند.
امروزه پیچیدگی طرح‌های پارچه‌ی ژاکارد بیشتر شده، اما اجرای آنها با وجود پیشرفت تکنولوژی کامپیوتری مدرن آسان‌تر شده است. این پارچه‌ها در برابر آب، لکه، کپک، ساییدگی، پارگی، چین‌وچروک و… مقاوم هستند. علاوه بر مقاوت و دوام بالا، از دیگر ویژگی‌های ژاکارد می‌توان به زیبایی آنها اشاره کرد که برای تزیین و دکوراسیون مناسب هستند. با پیشرفت تکنولوژی، پارچه‌ی ژاکارد امروزی می‌تواند ترکیبی از ده‌ها رنگ مختلف باشد و انواع نقش‌های زیبای هندسی، گیاهان، جانوارن، اشکال پیچیده یا انتزاعی را به نمایش بکشد.
آشنایی با انواع مختلف پارچه‌ی ژاکارد
هر نوع پارچه‌ای که با دستگاه بافندگی ژاکارد بافته می‌شود، پارچه‌ی ژاکارد محسوب می‌شود. پارچه‌های ژاکارد شامل چند زیرمجموعه‌ی مختلف هستند و ما در ادامه رایج‌ترین آنها را معرفی خواهیم کرد.
-
بروکات یا زربافت
پارچه‌های بروکات که در ایران بیشتر با نام زربافت شناخته می‌شود، از چین باستان سرچشمه می‌گیرد و اولین بار در اوج امپراتوری بیزانس در غرب ظاهر شد. این نوع پارچه یکی از رایج ترین انواع پارچه‌های بافته‌شده‌ی ژاکارد است. اصل این پارچه‌ها از ابریشم تولید می‌شوند، اما اکنون الیاف مصنوعی، پنبه‌ای و حتی پشمی نیز در تولید این پارچه‌ها استفاده می‌شوند.
-
مطلسه
از پارچه‌ی مطلسه معمولاً برای تهیه‌ی روتختی و بالش استفاده می‌شود و این پارچه طرح‌های برجسته دارد. در گذشته این پارچه‌ها با دست دوخته می‌شده است و امروزه تولید مطلسه با استفاده از دستگاه بافندگی ژاکارد یا دستگاه لحاف‌کاری بسیار ساده‌تر است.
-
ژاکارد پنبه‌ای
پارچه‌های ژاکارد پنبه‌ای معمولاً پیچیدگی کمتری دارند و جزو کم هزینهترین انواع ژاکارد هستند که با استفاده از ماشین بافندگی ژاکارد تولید می‌شوند. پارچه‌های ژاکارد پنبه‌ای بیشتر جایگزین پارچه‌های ژاکارد کتانی شده‌اند.
-
ژاکارد ابریشمی
ژاکارد ابریشمی از لوکس‌ترین انواع ژاکارد محسوب می‌شود و معمولاً در قرون گذشته برای تولید طراحی‌های پیچیده‌ی پارچه‌های نقش‌دار، از الیاف ابریشمی استفاده می‌کردند.
-
ژاکارد پشمی
از ژاکارد پشمی به دلیل خاصیت عایق بودن آن، گاهی برای تولید لباس‌های زمستانی مانند ژاکت و دستکش استفاده می‌شود.
-
ژاکارد مصنوعی
برخی از تولیدکنندگان ژاکارد به دلیل ارزان بودن، ترجیح می‌دهند که از الیاف مصنوعی به جای ابریشم، پنبه یا پشم استفاده کنند. اگرچه ژاکارد مصنوعی کیفیت پایینی دارد و تأثیری مخرب در محیط زیست دارد.
چه الیافی در پارچه‌ی ژاکارد به کار رفته‌اند؟
در واقع ژاکارد نوعی بافت است و این نام به مواد اولیه‌ی پارچه داده نمی‌شود. بنابراین می‌توان آن را با طیف وسیعی از الیاف تولید کرد. بیایید نگاهی دقیق‌تر به ترکیب‌بندی الیاف و کاربرد هرکدام در فصل‌های مختلف سال داشته باشیم:
- الیاف پنبه‌ای نرم، غیرشفاف و قابل تنفس هستند و در تمام طول سال می‌توان از لباس‌های دوخته‌شده از پارچه‌های پنبه‌ای استفاده کرد. از پارچه‌هایی که با الیاف پنبه بافته می‌شوند، می‌توان انواع پیراهن مردانه، تاپ، بلوز، شلوار، پیراهن زنانه، دامن، کت، ژاکت و… را تولید کرد.
- از الیاف ابریشمی پارچه‌هایی نرم و صیقلی می‌توان بافت و این پارچه‌ها معمولاً براق، نازک و نیمه‌شفاف هستند. ابریشم در بهار و تابستان بیشترین استفاده را دارد و انواع لباس دوخته‌شده از این پارچه در مجالس و مناسبت‌های خاص کاربرد بسیاری دارد. بلوز، تاپ، پیراهن زنانه، دامن، روسری، لباس زیر، کراوات، لایه‌ی آستر و… را می‌توان از پارچه‌های ابریشمی تولید کرد.
- الیاف پشمی نرم، گرم و غیرشفاف هستند و برای پاییز و زمستان قابل استفاده هستند. از پارچه‌های پشمی می‌توان کاپشن، پیراهن زنانه، دامن، شلوار، مانتو، بلوز، ژاکت، هودی، سویشرت، پالتو و… را تهیه کرد.
- الیاف کتان نرم و قابل تنفس هستند و پوشاک دوخته‌شده از آنها، بهار و تابستان استفاده می‌شود. پیراهن زنانه و مردانه، دامن، تاپ، شلوار و… از پارچه‌های کتانی دوخته می‌شود.
- الیاف مرکب ترکیبی از چند الیاف با یکدیگر است تا ویژگی‌های بهتری در پارچه‌ی حاصل داشته باشیم. میزان شفافیت پارچه‌های حاصل از این الیاف متغیر است و بسته به نوع خلوص آن برای هر چهار فصل سال و دوخت انواع لباس می‌تواند مناسب باشد.
رایج‌ترین الیاف در تولید ژاکارد
در حال حاضر پنبه، ابریشم و الیاف مصنوعی، رایج‌ترین الیاف نساجی برای تولید پارچه‌ی ژاکارد هستند. در برخی موارد تولیدکنندگان ممکن است از پشم نیز برای بافت پارچه‌ی ژاکارد استفاده کنند.
کشور اصلی در تولید ژاکارد
در حالی‌که هند بزرگترین تولید‌کننده‌ی الیاف پنبه‌ی خام در جهان است، چین بزرگترین تولید‌کننده‌ی پوشاک تمام پنبه تمام شده است. چین در تولید ابریشم نیز در جهان پیش‌رو است و این کشور بیشترین الیاف مصنوعی را تولید می‌کند. از سوی دیگر، استرالیا بیش از سایر کشورها پشم تولید می‌کند. با وجود این، تولیدکنندگان پشم استرالیایی معمولاً نخ یا الیاف خام خود را برای تکمیل به چین می‌فرستند. در نتیجه، اکثر پارچه‌های ژاکارد از چین سرچشمه می‌گیرند.
کاربرد پارچه‌ی ژاکارد چیست؟
به‌طور کلی از پارچه‌ی ژاکارد بیشتر برای تولید انواع لباس، مانتو، کراوات، اسلینگ کوهنوردی و روبان استفاده می‌شود. همچنین این پارچه در دکوراسیون منزل نیز کاربرد فراوانی دارد. از این پارچه در تهیه‌ی اکسسوری، پرده، رومیزی، روتختی، رومبلی و… در خانه استفاده می‌شود.
قیمت پارچه‌ی ژاکارد چقدر است؟
در طول تاریخ، پارچه ژاکارد به دلیل نوع خاص تولید آن، قیمت بالایی داشته است، اما با اختراع دستگاه بافندگی ژاکارد، قیمت آن به طرز چشمگیری نسبت به قبل کاهش پیدا کرده است.
اگر امروزه بخواهید قیمت پارچه‌ی ژاکارد تولیدشده با دستگاه بافندگی مدرن را با دیگر انواع پارچه‌ها با الیاف مشابه در صنعت نساجی مقایسه کنید، باید به شما بگوییم این پارچه‌ها تقریباً گران هستند. هرچه پیچیدگی طرح و رنگ ژاکارد بیشتر شود، قیمت آن نیز به همان نسبت افزایش پیدا می‌کند.
چگونه از پارچه‌ی ژاکارد مراقبت کنیم؟
از آنجا که ژاکارد نوعی بافت است و می‌تواند از هر نوع الیافی تهیه شود، دستورالعمل مراقبت از آن، به نوع الیاف پارچه‌ی مدنظرتان بستگی دارد. برخی از ژاکاردها قابل شست‌وشو هستند، در حالی‌که برخی از آنها باید به صورت خشک تمیز شوند.
اگر پارچه‌ی ژاکارد بسیار ظریف و لطیف است یا برعکس، بسیار پر آب‌وتاب و تزیین‌شده با نخ فلزی، پولک یا منجوق است، تمیز کردن آن به صورت خشک، بهترین و مطمئن‌ترین روش نگهداری است. پارچه‌های ژاکارد ضخیم و محکم را می‌توان با دست یا ماشین لباسشویی در دمای ۳۰ درجه‌ی سانتی‌گراد شست. یادتان باشد که در زمان شست‌وشو، هرگز از مواد سفیدکننده استفاده نکنید. پارچه باید دور از تابش مستقیم نور خورشید خشک شود.
در آخر
همان‌طور که گفتیم، برخلاف پارچه‌های دیگر که طرح‌ها روی سطح پارچه چاپ می‌شود، طرح‌های ژاکارد همراه با پارچه بافته می‌شود. زیبایی بافندگی ژاکارد در آن است که صدها نخ تار برای ایجاد طرح‌های منحصربه‌فرد در هم تنیده می‌شوند. پارچه‌های ژاکارد در طرح‌ها و وزن‌های مختلفی تولید می‌شوند و هر کدام کاربرد مشخصی دارند. ژاکاردهای سبک‌تر اغلب برای بهار و تابستان استفاده می‌شوند و انواع سنگین آن در فصل‌های سرد سال طرفدار دارند. طرح‌های پارچه‌ی ژاکارد بسیار متنوع است و در آنها می‌توانید طرح‌هایی با رنگ‌های هم‌تناژ پیدا کنید یا تضادی جذاب را روی پارچه مشاهده کنید. در میان انواح طرح ژاکارد، انتخاب نامحدودی خواهید داشت؛ راه‌راه کلاسیک، خل‌خالی، طرح گل و گیاه، سبک کودکانه و… نمونه‌هایی از طرح‌های این پارچه است.